Вобразы ў паэзіі Яўгеніі Янішчыц
Многія вобразы ў паэзіі Я. Янішчыц — дарогі, вясны, зімы, яблыні, бярозы, вішні, каліны, цішыні, травы, зоркі і іншыя — набываюць інтымна-псіхалагічную напоўненасць. Сімвалічная семантыка гэтых вобразаў звязана з пэўным характарам унутранага пачуцця. У паэзіі Я. Янішчыц напрыклад выразна кантрастуюць вясна і зіма. У кожную пару года ўзнікае адпаведны настрой. «А я люблю вясну»; «Я не люблю слаты», — прызнаецца паэтэса («Я пачакаю»). Вясна — гэта час, калі ў белым вэлюме сад, цвітуць пралескі, пяшчотна свеціць сонейка, калі душа напаўняецца радаснымі, светлымі, чыстымі пачуццямі. Зіма ж увасабляе холад, спустошанасць, выстыласць свету, таму яна палохае сэрца лірычнай гераіні: «Мінае лета. Коціцца зіма»; «Чакае шлях... Чакае золак дальні» («Пярсцёнак»). Зімовы холад — сімвал ростані і адчужанасці: «Каторы год між нас — зіма, // Ляцяць гады, як завірухі» («Да Вас»). Ці возьмем вобраз каліны, які асацыіруецца з доляй і лёсам жанчыны: «Я так цябе чакала, што ў каліне // Адбілася уся мая душа!» («Нясуджаны, я так скажу аднойчы...»). Гэты вобраз мае традыцыйнае сэнсавае напаўненне (такое ж, як і ў вуснай народнай паэзіі), з ім звязаны матывы гаркоты, смутку, тугіі. Разам з тым каліна і яе зыркае полымя для паэтэсы — «як надзея жыцця» («Каліна зімы»). Лірычная гераіня, нягледзячы на расчараванні, крыўды і нараканні на лёс, імкнецца знайсці ўнутраную падтрымку і моц у дрэў, кветак, «Цвету белага» («Над арабінамі і вязамі...»). У вершах часта гучыць горка-аптымістычная, сумна-радасная інтанацыя:
З жаўталістым ветрам заручоная,
Цеплячы гаючы успамін,
Да-га-рай, мая зара вячэрняя, —
Хай пасвеціць полымя калін!
«Менее святла на схіле восені...»
Жыццё Яўгеніі Янішчыц ускладнялася, набывала новыя драматычныя адценні. Яе балюча раніла «пазёрства, двухсэнсоўцасць, каламуць», недружалюбнасць, зайздрасць, абыякавасць, зласлівасць, адсутнасць чалавечага разумення і спагады: «Не-не ды вострым слоўкам упякуць!» («Недалюбіла? Не, не палюбіла..»). Яна нагадвала параненую і безабаронную птушку. Пра драматызм свайго існавання паэтэса ў алегарычнай форме выказалася ў вершы «Маналог вавёркі»: «Вось і мяне, як іншых, прыручылі...»; «...Бо нехта ж ладзіў кола // Не для зязюлі, мілае суседкі, // Не для савы, прыяцелькі мауклівай, // А для мяне — і толькі для мяне!!!» Як прагнула яна вырвацца з гэтага зачараванага кола балючых перажыванняў і пакут! А. Лойка, думаючы пра трагічны лёс паэтэсы, пісаў пра сваю былую студэнтку: «...Былі ва ўцёках Жэці Янішчыц ад жыцця і лермантаўскія ўцёкі. Былі і ўцёкі ад адзіноцтва, ад непрымання таго, што ейная эпоха ёй навязвала, а душа яе з тым не мірылася, свядома і падсвядома, напэўна, не зміралася, паглыбляла душэўны разлад, душэўны крызіс». «У самы смутны час, у час трывожны // Узыдзі, любоў!» — на пранізлівай лірычнай ноце выгукнула паэтэса (верш «I тчэ жыццё гады, нібы палотны...»). Ратавалася жанчына-маці да пэўнага часу думкаю пра сына: «...Думаю пра сына, // Пра сэрцайка чуллівае яго» («Недалюбіла? Не, не палюбіла...»); «Нікуды мне не падзецца // Без цябе, мой мілы сын!» («Андрэю»). «Слова чуйнае ў мальбе» прамаўляла яна, спявала прачулую калыханку: «Спі, мой сыне, спі, мой болю, // Спі, крыло майго жыцця...» («Калыханка»). Асабістая бяда-няшчасце падштурхоўвала да філасофскага роздуму пра сэнс жыцця:
Пакуль яшчэ зялёная зямля
Трымае нас па міласці закона,
Сынок і Маці — зерне і ралля.
Сынок і Маці — мудрая ікона.
«Сынок і Маці»
Лепшыя вершы
Вось так узгараецца слова:
Паблізу. Сардэчна. Здаля.
Мы будзем з табою часова —
Праменьчык,
Іскрынка,
Ралля.
Спяшаемся часта дарэмна.
Марудзім на пошласць і зло.
Мы будзем з табою ўзаемна —
Каліна,
Слязіна,
Святло.
Глядзі, як заранка трапеча
Над шапкай зялёнай галля!
Мы будзем з табою навечна —
Карэньчык,
Каменьчык,
Зямля.
Шастае вятрыска па дуброве.
Сонца лістапада — на нулю.
Залатой саломачкі карове
Паўкапешкі шчыра рассцялю.
Покуль будуць частавацца госці
Ды цягнуць расчулены хмялёк,
Занясу Барбосу (ягамосці,
Проша не аб'едзены кусок).
Пойдзе галасей руды і хмуры,
Асівее цішыня двара.
Лаз прыкрыю, каб дурніцы-куры
Не ўпусцілі хіжага тхара.
Стане песні дзіўнай пераборы
Варушыць зрадзелая радня.
Будзе ноч празрыстая. I зоры.
І паўсюль — на свеце! — дабрыня.
Непрадбачна журыцца мой верш,
Ты яго ужо не прачытаеш.
...Як глыбока, Грыша, ты жывеш:
Ні акон, ні вуліцы не маеш!
Развітальнай
доўжыцца шашы.
Эх, якое-не-такое лета!
Светлая дарога ў Дамашы —
У чаканні сына. I паэта.
Ты ў якой быліннай старане?
Шлях дажджом палынным акрапіла
Мо з сівой гісторыі Шыпіла
Ці Ігнат Буйніцкі скажа мне?
Горкі вецер. Вечаровы дым.
Смех звініць дзіцячы, як шумёлы.
...Здрыгануся: воблікам тваім
Кропелька твая бяжыць са школы.
Ясельда. I кладачка, як прасла,
Зоўнае зязюліна «ку-ку».
Молада. Зажурана. I ясна.
Ціха, бы ў таежным тупіку.
Дзесьці спее сонная залева
I чакае лодачка вясла.
Берагам пакатым ходзіць Ева —
Заатэхнік нашага сяла.
Вішня ў квеце, цененькае дрэва
Да смугі — адкрытае вясне.
Жэўжыкі гукаюць: «Калалева!»
Каралева? А чаму ж і не!
Гэй, дружочкі, хто аклікне Еву,
Хто пашле сардэчны ёй прывет?
Ані вецярочка, ні павеву...
Ападае сам вішнёвы цвет.
I кожны дзень — гарачы вырай
Здзіўленняў, радасці, клапот.
Так я іду на голас ліры,
Дзе ўсё — фантазія, палёт.
Які зайздросны свет паэта —
З нябачных промняў вобраз ткаць,
I — заміраць на схіле лета,
I ў вольным слове ўваскрасаць!
Яшчэ світаюць і лунаюць
Сузор'і вернасці ў палях.
Няхай грамы ператрасаюць,
Пераварочваюць мой шлях.
Але гудзе любові крылле,
Шчаслівы славячы прыгнёт.
Жыццё маё, і там, на схіле,
Ты ўсё — загадкавы палёт.
I прыйдуць іншыя, другія,
I нібы вясновы — хлыне хор.
Ды ў час глыбокай настальгіі
Ёсць сэрцу спеўнаму дакор:
Там, у палоне шчаснай мукі,
Дзе шлях паэта не відзён,
Я ноч растрачвала на гукі
І на радкі — праменні дзён.
Але — ізноў! — ратункам рання
Любоў і песня на зямлі.
Ва ўсе часы — ад запытання
Да апраўдання мы жылі.
I прыйдуць іншыя... Ўзаемна
Уславім дзён сэрцабіццё.
Пара мне знаць, што недарэмна
Па кроплі траціцца жыццё!
Вось і пажата наша поле,
Аціхлі спеву каласы.
...Мы пасядзім з табой, саколе,
Як і ў мінулыя часы.
На шлях няроўны азірнуся
I на удачу — мімаходзь...
Ты не паддайся чорнай скрусе,
Капрызам веку не дагодзь!
Сягоння — ўзлёт, а заўтра ціша
I крылы складзены стырна.
Але прыслухайся, як дыша
I як пяе душы струна.
Адна яна! Адна — да болю,
Да азарэння, да слязы!
I каласіцца наша поле,
Як і ў харошыя часы.
Позірк пяшчотны злаўлю,
Светлы, нібы ад пшаніцы:
— Хочаш, пярсцёнак куплю,
Хочаш — вазьму завушніцы.
Ты клапаціўся дарма:
Вока на цацкі не мела.
Столькі мне год, што й сама
Я абдарыць бы хацела.
Як зажуруся ў жыцці —
Хоць бы маленькую ўцеху!
А да цябе — не дайсці,
А да цябе — не даехаць.
Ты мой заступнік адзін.
Высахлі слёзы. Не плачу.
Дык хоць у сне пакладзі
Рукі на лоб мой гарачы.
За высокай кручаю-гарою —
Крылы недасяжныя твае.
Дык чаму ж нацятаю струною
Не рыдае сэрца, а пяе?
Я яго аб гора разбівала,
Аб чужыя душы-камяні.
I цябе гадамі забывала,
Памінала — Божа барані!
Так жыву, бы з вечара да ранку,
Дзе гнязда і птушка не саўе.
Дык чаму ж струною-ашуканкай
Не канае сэрца, а пяе?
Звіняць вясёлыя лісты
Пад ветлы шум дажджоў.
О, гэта ранішняе: «Ты!»
Вячэрняе: «Няўжо?»
Які ж удакладніў мастак
Мой лёс на палатне:
О, гэта радаснае: «Так!»
Сумлівае: «О не!»
Два словы: разам, неўпапад!
Нібы з паўзабыцця...
А гэты белы снегапад
I гразь — працяг жыцця?
Ды растае у тумане,
Вяртае дня вярстак,
О, гэта зманлівае: «Не!»
Сардэчнае: «О так!»
Сплыве туман над ярам,
Над быстраю вадой.
А вось — і прыйдзе старасць
З кавенькаю тупой.
Напомніць пра зазімкі
У сцішанай вясне,
Рассыпле фотаздымкі,
Як веерам махне.
I хіба ў нашай волі
Хоць хвілю запыніць?
Яшчэ святла даволі
I нельга не любіць.
Парушым дзень звычайны,
Стандарт свайго жытла.
Яшчэ такой адчайнай
Я ўчора не была.
I покуль снег зляжалы
Вясёлы дождж скубе,
Залётныя,
без жалю
Даверымся сабе!
Раiм наведаць
Як знайсці
