Яўгенія Янішчыц

Быў час не позні і не ранні.
Вадой пахрышчаны асфальт
У вужаватым чорным ззянні
Нагадваў мне адценні хваль.
На час спыніліся трамваі,
Сышлі аўтобусы на сон.
I — смешна я ў руцэ трымала
Больш непатрэбны парасон.
Бог з ім, з ахоўным парасонам!
Тутэйшая, я — ад вады
Над гэтай вуліцай бяссоннай
I над гарачкай грамады.
О, колькі іх, дажджоў бязбожных,
Да ніткі зведала!
                             I ўсё ж
Я бласлаўляю дождж абложны
I навальнічны спорны дождж
Пад ім, густым,
                           безабароннай
Наўрад ці выгляджу цяпер.
Хоць пры адной (усё ж!) законнай
Мілуецца мой кавалер.
Наадварот, я нават рада,
Што ўсё сумотнае — у дождж
I што прыяцелькі парада —
Прайсціся пешкам, басанож —
Была не выдумкай калючай...
Без парасона, нарасхліст
Мудрэй адчуць, як волі вучыць
Зеленароты мокры ліст.
А над дажджом пабыць няшкодна,
Каб потым цешыцца цяплом.
Святая праўда маткі роднай:
«Знайдзі накрыты згодай дом».
Прызнацца, чулася іначай
З дзесятак год таму назад
Душой адкрытай, і дзіцячай,
I чыстай, быццам снегапад.
Цікавінка, дзяўчо, былінка,
Я памылялася той час!
...Разбіта шыбіна на шклінкі
У доме тым, дзе помню Вас.

Як позні час ні эканом,—
Мне не было куды спяшацца.
Чамусь хацелася дазнацца,
Што з гэтым сталася акном.
Кляла я брэх сабак дваровых
I правячых начным святлом.
Сто пяць прыступкаў цэментовых
Зафіксавалі мой пад'ём.
Я думала, не буду лішняй
Паміж карцін Яго і тэм
I прашмыгну за дзверы мышкай,
Як хоць на ёту надаем.
Я мысліла ноч абхітрыць
Хоць бы за гэтаю сцяною,
Пакуль гулліва дождж шуміць
I (дзесь!) смяецца нада мною.
Дзвярэй абоі «пад сургуч»
Былі, надзіва, не глухімі.
Вось павярнуўся крута ключ.
—  Шляхамі познімі якімі?
Ох, птушка! Мокрая! Нашчэнт!
Люблю, цаню парыў палёту.
—  А што Вы цэніце яшчэ?
—  Не часта, але адзіноту.
(Ён апусціў пагляд самотны.)
—  А Вы ж, здаецца, не адзін?
—  У чым і соль: добраахвотны
I закарэлы сем'янін.
Традыцыя такая роду
На мудрым прозвішчы маім.
А што датычыцца разводаў —
Гарачка, нерватропка, дым...

Ён усміхнуўся дзіўна неяк,
Дастаў пантофлікі: «Бяры,
Пераабуйся... (Грыбасейны
Дождж расшчадрыўся у двары.)
Гэй, донна-жонка, разбудзіся!»

Яна не спала. I затым
Яе няспешны лік праліўся
Вянцом валосся залатым.
Дзве суразмерныя маршчынкі
Акрэслілі стамлёны лоб.
Яшчэ нядаўняя дзяўчынка —
Спанелая, чаму, з чаго б?
Я ведала яе спакусы,
Яе ўсясвецкі інтарэс
I што яна з пары замуства
Цярпець не можа паэтэс.
(Хоць і сама, скажу дарэчы,
Грашыла музай неўпапад.
Ды мужа бранявыя плечы
Усё ж падказалі, што наўрад
Ёй варта рыфмамі займацца,
Ці варта дзень і ноч карпець
Па-над няўдзячліваю працай...
Бадай яе, лясны мядзведзь!)
О, зразумела: быць натурай
У цэнтры ўсіх зямных трывог —
На вопыце уласнай скуры
Адчуць, які ён — творчы бог!
Але на лёс свой запаветны
Малюся зорам і зямлі.
Калі з'яўляюцца паэты —
Дай бог, каб мужнымі раслі.
Няхай гадуе іх ласкава
I спорны дождж, і першы лёд.
Тады магутная дзяржава —
Калі вялікі ў ёй народ.
А што датычыцца паэтак —
То не такі ўжо тут прамах.
Жапчына-творца — завязь лета
З гарчынкай шчасця на губах.
Ліпнёвы квет ці замець носяць
Яе нязведанай сцягой;
Душа ці кнігаўка галосіць
Над кожнай новаю мяжой?
Круты пад'ём, калі — сямейка:
I згатаваць, і даглядзець,
I паміж тым часінай нейкай
Як наталяючыся — спець! —
Так думалася мне ў зацішшы,
У разрэзе ночы праліўной.
(I донна Анна, паміж іншым,
Нібы згаджалася са мной.)

Яна на пальчыкі прысела,
Памацала крысся разрэз,
Нібыта ўпэўніцца хацела,
Якая ж я у ім — і без.
I пацеркі рукой манерна
Кранула быццам незнарок:
— Ну дзе ж прапалі кавалеры,
Ці творам дадзены аброк?
Няўжо такі — і анікога?
А ці знябыты інтарэс?
Я пасміхнулася: «Дарога —
I ўся, і спрэс — дрымучы лес».
О, жонкі мілыя і дамы,
Не трэба тут шукаць прычын.
Мы ўсе мудрэйшыя з гадамі
У крузе выгадным мужчын.
I хоць вітаемся здалёк, —
Абглядваем, як рэч з прылаўка.
(Цень Святаянава: «Чаёк».)

(Чаёк чамусь падаўся даўкім.)
Піла і думала: «Навошта
Сюды, як дзесяць з гакам год,
Мяне, нібы паштоўку пошта,
Прынесла.
                   А між намі — лёд».
Ліў за сцяною дождж няспынны,
Пакутна гутарка цякла.
Лёд у вачах у гаспадыні,
Лёд у акне заместа шкла.
Лёд паміж слоў і паміж гукаў,
Лёд паглынаў утульны быт.
Драбочкі лёду замест цукру
I ледзяной тахты іспыт.
I голька мёрзлая падзеі —
Наш непрытульны карагод.
Я чула: рукі ледзянелі,
Да сэрца дабіраўся лёд.
Я думала, што недарэчным
Адбыўся мой начны кур'ёз.
Мільгала ледзяная свечка,
Ад ледзяных збяднеўшы слёз.
Пры чым тут пацеркі і ўборы,
Няўжо на іх і ўвесь акцэнт!
— А пішацца мудрэй у горы, —
Я чула, так казаў дацэнт
Аднаго вуза.
I ён жа — крытык і паэт.
Я адказала: «Сімпатычна
Ён думае. I ў тым — сакрэт...»
Затым, маё спыніўшы слова,
Яна, як вопытны знаток,
Адкрыла лірыку Стральцова
І зачытала мне радок.
—  Скажы, трагедыя якая?
Што сталася з яго душой?
—  Пакуль баліць — яшчэ жывая...
—  А што там з вашаю сястрой?
У сорак восем? Нечакана.
Відаць, не думала яна...

(Ўсплыло акно, нібы з туману,
А ці туман усплыў з акна.
Усплыў Яе апошні дзённік,
Журботны, як акна праём.)

—  Па-рознаму за хлеб надзённы
Мы плацім. А яна — жыццём.
Радня... Работа... Магазіны...
Ужо з хваробай — у чарзе.

—  Мужчыны вас любіць павінны.
Вам штосьці часта не вязе.
Вось і ў яе таго кахання...

(З чаго б пяклася за мяне?!)
Быў час не позні і не ранні,
I кактус дыхаў на акне.
Быў парадокс у кожным сказе,
А карацей — інтым-падкоп.
У дарагой напольнай вазе
Абледзянеў жытнёвы сноп.
(А дзесяць год... назад... ці многа?
I тая ж Анна. Толькі ў той —
Не за уласны быт трывога:
Больш натуральнай і зямной.)
Апошняе, нібы пракляцце,
Пытанне ўчула, як праз сон:
—  А многа за радок вам плацяць?

—  На хлеб хапае і на соль.
Яна ўсміхнулася, адчуўшы,
Што інтэрв'ю канчаць пара.
А дождж нясхлынны, невідушчы
Ўсё ліў і ліў, нібы з вядра.
Ён біўся аб сцяну гарохам
I вырываўся з цемнаты...
Яе пушыстыя пантофлі
Прайшлі за мной, як два каты.
У сінім дыме цыгарэтным
Плыў Святаянаў. Што ж, пара
Мне ад гасціннасці фацэтнай
Ды да свайго вугла-двара.
Ірдзела ліхтара шчака,
Што ўслед глядзеўся мне з гасцінай.
(Цень Святаянава: «Чакай,
Вазьмі на памятку карціну.
Хацеў прынесці неяк сам,
Прынесці з Аннаю хацелі,
Вясною гэтай напісаў».)

«Палессе. Птушкі прыляцелі».

Дзе мыс раскошнага квартала,
Там я калісь кватаравала
З трывучай сілаю сялянкі
I з невылечнаю душой,
Абраўшая абрыў бяглянкі
Між росным лугам і шашой.
Мяне так дзіўна прывячалі,
Суцешвалі балючы зрок;
Мяне так шчодра частавалі,
Пакуль — ні слова на радок.
Але глыток святла — прычасце,
Радок — павечная аброць.
Крычыш, але не просіш шчасця
Ты, запакінутая плоць!
Вось так з апратак вырастаем,
Ды часта росту не стае.
Цяпер твае часы насталі,
Паўсюль, Паэзія, твае.
Як цепляцца на завязь словы
I тчэцца музыка на ўток.
Чым не абнова — ліст вясновы
Ці лёну польны паясок?
Душой аслепшы, невідушчы,
Учуеш сэрцам як-ніяк
Зазыўны кліч зубрынай пушчы,
Апошняй, як лацінкі знак.
Разніме памяць рукі весніц,
А дзень аглух. А двор маўчыць.
Так мацеркі знікае песня, 
Калі няма каго вучыць.
Ды ў цішыні бароў напеўных,
У гамане сястрыц-зязюль
Я ў тым шчаслівая, напэўна,
Што не выходзіла адсюль.
Паміж жыццёвага хаосу
Над чарнавой сцягой жыцця
Я так цяпер удзячна лёсу
За міг жыцця, за сэнс жыцця.
Зачую ў полі песню-жнейку,
А ці крынічанькі струмок, —
I як лазовую жалейку,
Трымаю мовы веташок.
Куваюць у лясах зязюлі,
I мёдам дыхаюць бары.
Шчэ столькі песень у бабулі
Не перанялі «Песняры»!
Паклон ім, жніўным і калядным,
Жартоўным, сумным, і — крутым,
I, як бяздонне, — непраглядным,
I, нібы сонца, — залатым.
Паклон ім — мілым, галубіным,
Арліным! Высіцца іх лёт.
Тады магутная краіна —
Калі пявучы ў ёй парод.
...Быў час не позні і не ранні.
У чатырох сваіх вуглах
Я думала, што не растане,
Не зарасце драсёнам шлях
Ад сэрца к сэрцу... Дождж прачысты
Усё пагульваў спакваля.
I траўкай кожнай, кожным лістам
Натхнёна дыхала зямля.
Я думала, што ў донны Анны
Прайшла сумяціца начы,
А ў Святаянава — жаданы
Мастацкі выткаўся зачын.
Цяпер яны завараць каву,
Узвысяць свой сямейны шчыт
I, як вясёлую праяву,
Успрымуць позні мой візіт.
I я патроху адсумую
Праз горкі мёд, праз колкі лёд.
Эх, часта ж рэўнасць наўдалую
Па сэрцах б'е жаноцкі род!
Я добра знаю, донна Анна,
З журбот уласнага быцця,
Што надта ж цяжка быць каханай
На працягу ўсяго жыцця.
Глядзіш: расце, расце узгорак
Наскрозь лядовы з-пад павек.
Трывожны час, калі — за сорак,
У народзе кажуць: бабін век.
Цану адведаўшая плёткі,
Калючае, нібы агрэст,
Пытаюся ў вясковай цёткі,
У чым жыцця сямейны змест.
Патрыятычны сказ у цётак:
«Як нецвярозы дух злаўлю —
Іду ў гарод і дваццаць сотак
На тэй гарачцы прапалю.
Глядзіш, назаўтра — як шаўковы,
Хоць ты з яго вяроўкі ві:
Габлюе, косіць, коле дровы,
Ну, і клянецца у любві.
Ну, а любві тае, вядома, —
Што дзеткі ёсць і цёплы дом.
Любоў жа часам як салома:
Падпаліш — дыхай папялком.
Бувае, што й ад слёз не спіцца
I душыць грудзі крыўды ком.
Бувае ўсякае, сініца...
А дзе ж накрыты згодай дом?
А колькі тых па вёсцы плётак! —
Хоць вочы хусткай завяжы...»
Зямны, як праўда, змест у цётак
I мудры, што там ні кажы!
I мо таму, з таго ж «сваяцтва» —
Са спрэчкі з плёткай сакаўной
I нараджаецца мастацтва,
Не раз абмытае слязой.
Мой даўні сябра Святаянаў
З юнацкай светлае пары,
Вось промень сонца ветла глянуў,
Душы аціхнуў боль стары.
Жыцця рашаючы задачу,
Як школьніца, яго вучу.
Нячутна над сабой заплачу
I утрапёна памаўчу.
Як часам доўга развідняе!
Ды разам з радасцю — спалох.
Маланка шлях перажагнае,
Пяройдзе дзень чартапалох.
Журба, не мне табой журыцца.
Эх, крохкі ранняй славы лёд!
Шчэ завіхурыцца, замгліцца
Суцэльна высакосны год.
За безаглядныя учынкі,
За незваротную любоў
Бянтэжыцца душа-дзяўчынка
У нявыказным палоне слоў.
А словы — што! Ёсць толькі песня,
I ў ёй, вядома, сэнс такі:
Калі ў душы ад сэрца цесна,
То нараджаюцца радкі.
Мой светлы сябра Святаянаў,
Не трэба нас, жанчын, мірыць.
Святло праглянецца з туману,
Дасць бог, адчай перасмыліць.
I жыць нанова — асалода,
Страчаючы вясну надзей.
Заднее ў сотнях вокан згода
I ў тым акне, дзе згаснуў дзень.
...Рукой дастаць да аблачыны.
...Забыць, што страчана даўно.
I беспрычынна, і з прычыны
Сваё расшторваю акно.