Незгасальнае святло таленту
У кожнай літаратуры ёсць вялікія і выдатныя паэтэсы. У рускіх — Ганна Ахматава і Марына Цвятаева, ва ўкраінцаў — Леся Украінка і Ліна Кастэнка... I мы, беларусы, таксама маем такіх жанчын-творцаў. Яўгенія Янішчыц — адзін з самых яркіх і выдатных талентаў у нашай нацыянальнай паэзіі.
У літаратуры Яўгенія Янішчыц працавала крыху больш за дваццаць гадоў. Друкавацца яна пачала яшчэ вучаніцай Парэцкай сярэдняй школы: першыя вершы былі змешчаны ў пінскай раённай газеце і часопісе «Бярозка». У 1966 г. Я. Янішчыц паступіла на філалагічны факультэт Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Пісьменнік А. Бутэвіч у артыкуле «А самых лепшых час не беражэ» прыгадвае той студэнцкі час, калі вучыўся на адным курсе з Яўгеніяй Янішчыц, Алесем Разанавым, Віктарам Ярацам, Таццянай Шамякінай, Генадзем Пашковым і іншымі будучымі літаратарамі: «Пяць студэнцкіх гадоў, падвышаных чаканай хрушчоўскай адлігай, былі папраўдзе непаўторнымі і незабыўнымі. Бо не толькі лекцыі і семінары набывалі новы сэнс і змест, а і грамадскае жыццё нібыта збаўлялася ад заскарузласці і дагматычнасці. Выкладчыкі ж, здавалася, разам са студэнтамі адчынялі браму сапраўдных скарбаў, мудра скіроўвалі прагных да ведаў і спасціжэння ісціны маіх аднакурснікаў на шлях развагі, роздуму і засваення права самому даходзіць да сутнасці, не спяшацца глытаць сухі камяк чужых высноў. Міхась Ларчанка, Алесь Адамовіч, Алег Лойка, Ніл Гілевіч, Дзмітрый Бугаёў... Іхнія лекцыі былі менавіта гэткім адкрыццём сябе ў новым часе».
Яўгеніі Янішчыц пашчасціла, бо яна ўваходзіла ў свет літаратуры і мастацтва ў спрыяльны час — 60-я гг., калі адбываліся пазітыўныя змены ў жыцці грамадства. У студэнцкую пару яна шмат пісала і актыўна выступала ў беларускім друку. Нізка яе вершаў адкрывае калектыўны зборнік студэнтаў БДУ «Натхненне» (1967). За год да заканчэння універсітэта, у 1970 г., яна выдала першую ўласную кніжку «Снежныя грамніцы», якая адразу ж трапіла ў зону павышанай увагі тагачаснай крытыкі. Паэтычны дэбют маладой аўтаркі ўхвалілі Н. Гілевіч, Дз. Бугаёў, Р. Бярозкін, А. Грачанікаў і інш. Натуральна, пасля такой прыхільнай і шырокай падтрымкі паэтэса адчула новае дыханне, не збавіла творчага імпэту і працавала з вялікай апантанасцю. Адна за адной выходзілі яе кнігі — «Дзень вечаровы» (1974), «Ясельда» (1978), «На беразе пляча» (1980), «Пара любові і жалю» (1983), «Каліна зімы» (1987). Да Я. Янішчыц прыйшлі прызнанне і вядомасць, яна заслужана атрымала прэмію Ленінскага камсамола Беларусі і Дзяржаўную прэмію Беларусі імя Янкі Купалы (1986).
«Палеская ластаўка», «Палесся мілае дзіця», «палеская летуценніца» — так назвалі ў нашай літаратуры Яўгенію Янішчыц, якой, на вялікі жаль, было суджана пражыць усяго сорак гадоў. Яна, «непрыручаная птушка», заўчасна паляцела ў вечны вырай: зямное жыццё паэтэсы трагічна абарвалася 25 лістапада 1988 г. А нам засталася яе творчая спадчына, сабраная ў кнігах «У шуме жытняга святла» (1988), «Выбранае» (2000), «Пачынаецца ўсё з любві...» (2008).
«Палеская ластаўка» нібы прадчувала свой заўчасны вырай: «Я ўжо сама, як госць, // На шлях гляджу сурова»; «...Як птушку у блакіце // Мяне застане гром»; «А будзе што не так — малю: // Скруціце стомленае крылле // I кіньце ў родную раллю»; «А будзе сын і сонца // І між іх — зямлёю буду я...» Незадоўга да сваёй трагічнай смерці паэтэса паехала на радзіму, абышла ўсю радню і любыя сэрцу мясціны... Яўгенія Янішчыц знайшла вечны прытулак на Усходніх могілках у Мінску, што па Маскоўскай шашы. Яна, тонкая паэтычная натура, не вытрымала тое, што балюча раніла яе душу.
Яўгенія Янішчыц пакінула нам шчырыя словы запавету: «Жывіце і любіце, // Свой беражыце дом»; «...Пачынаецца ўсё з любві, // А інакш і жыць немагчыма». Яе паэтычная філасофія жыцця заснавана на спавяданні выратавальнай моцы любові і чалавечнасці.
...На літаратурным небасхіле ўжо дзесяцігоддзі гарыць зорка Яўгеніі Янішчыц. Зіхоткае святло гэтай зоркі не паблякла, не згасла. А гэта значыць, што яна будзе свяціць датуль, пакуль людзі будуць мець духоўную патрэбу ў сустрэчы-дыялогу з таленавітай паэзіяй, сапраўдным мастацтвам.
Лепшыя вершы
Вось так узгараецца слова:
Паблізу. Сардэчна. Здаля.
Мы будзем з табою часова —
Праменьчык,
Іскрынка,
Ралля.
Спяшаемся часта дарэмна.
Марудзім на пошласць і зло.
Мы будзем з табою ўзаемна —
Каліна,
Слязіна,
Святло.
Глядзі, як заранка трапеча
Над шапкай зялёнай галля!
Мы будзем з табою навечна —
Карэньчык,
Каменьчык,
Зямля.
Шастае вятрыска па дуброве.
Сонца лістапада — на нулю.
Залатой саломачкі карове
Паўкапешкі шчыра рассцялю.
Покуль будуць частавацца госці
Ды цягнуць расчулены хмялёк,
Занясу Барбосу (ягамосці,
Проша не аб'едзены кусок).
Пойдзе галасей руды і хмуры,
Асівее цішыня двара.
Лаз прыкрыю, каб дурніцы-куры
Не ўпусцілі хіжага тхара.
Стане песні дзіўнай пераборы
Варушыць зрадзелая радня.
Будзе ноч празрыстая. I зоры.
І паўсюль — на свеце! — дабрыня.
Непрадбачна журыцца мой верш,
Ты яго ужо не прачытаеш.
...Як глыбока, Грыша, ты жывеш:
Ні акон, ні вуліцы не маеш!
Развітальнай
доўжыцца шашы.
Эх, якое-не-такое лета!
Светлая дарога ў Дамашы —
У чаканні сына. I паэта.
Ты ў якой быліннай старане?
Шлях дажджом палынным акрапіла
Мо з сівой гісторыі Шыпіла
Ці Ігнат Буйніцкі скажа мне?
Горкі вецер. Вечаровы дым.
Смех звініць дзіцячы, як шумёлы.
...Здрыгануся: воблікам тваім
Кропелька твая бяжыць са школы.
Ясельда. I кладачка, як прасла,
Зоўнае зязюліна «ку-ку».
Молада. Зажурана. I ясна.
Ціха, бы ў таежным тупіку.
Дзесьці спее сонная залева
I чакае лодачка вясла.
Берагам пакатым ходзіць Ева —
Заатэхнік нашага сяла.
Вішня ў квеце, цененькае дрэва
Да смугі — адкрытае вясне.
Жэўжыкі гукаюць: «Калалева!»
Каралева? А чаму ж і не!
Гэй, дружочкі, хто аклікне Еву,
Хто пашле сардэчны ёй прывет?
Ані вецярочка, ні павеву...
Ападае сам вішнёвы цвет.
I кожны дзень — гарачы вырай
Здзіўленняў, радасці, клапот.
Так я іду на голас ліры,
Дзе ўсё — фантазія, палёт.
Які зайздросны свет паэта —
З нябачных промняў вобраз ткаць,
I — заміраць на схіле лета,
I ў вольным слове ўваскрасаць!
Яшчэ світаюць і лунаюць
Сузор'і вернасці ў палях.
Няхай грамы ператрасаюць,
Пераварочваюць мой шлях.
Але гудзе любові крылле,
Шчаслівы славячы прыгнёт.
Жыццё маё, і там, на схіле,
Ты ўсё — загадкавы палёт.
I прыйдуць іншыя, другія,
I нібы вясновы — хлыне хор.
Ды ў час глыбокай настальгіі
Ёсць сэрцу спеўнаму дакор:
Там, у палоне шчаснай мукі,
Дзе шлях паэта не відзён,
Я ноч растрачвала на гукі
І на радкі — праменні дзён.
Але — ізноў! — ратункам рання
Любоў і песня на зямлі.
Ва ўсе часы — ад запытання
Да апраўдання мы жылі.
I прыйдуць іншыя... Ўзаемна
Уславім дзён сэрцабіццё.
Пара мне знаць, што недарэмна
Па кроплі траціцца жыццё!
Вось і пажата наша поле,
Аціхлі спеву каласы.
...Мы пасядзім з табой, саколе,
Як і ў мінулыя часы.
На шлях няроўны азірнуся
I на удачу — мімаходзь...
Ты не паддайся чорнай скрусе,
Капрызам веку не дагодзь!
Сягоння — ўзлёт, а заўтра ціша
I крылы складзены стырна.
Але прыслухайся, як дыша
I як пяе душы струна.
Адна яна! Адна — да болю,
Да азарэння, да слязы!
I каласіцца наша поле,
Як і ў харошыя часы.
Позірк пяшчотны злаўлю,
Светлы, нібы ад пшаніцы:
— Хочаш, пярсцёнак куплю,
Хочаш — вазьму завушніцы.
Ты клапаціўся дарма:
Вока на цацкі не мела.
Столькі мне год, што й сама
Я абдарыць бы хацела.
Як зажуруся ў жыцці —
Хоць бы маленькую ўцеху!
А да цябе — не дайсці,
А да цябе — не даехаць.
Ты мой заступнік адзін.
Высахлі слёзы. Не плачу.
Дык хоць у сне пакладзі
Рукі на лоб мой гарачы.
За высокай кручаю-гарою —
Крылы недасяжныя твае.
Дык чаму ж нацятаю струною
Не рыдае сэрца, а пяе?
Я яго аб гора разбівала,
Аб чужыя душы-камяні.
I цябе гадамі забывала,
Памінала — Божа барані!
Так жыву, бы з вечара да ранку,
Дзе гнязда і птушка не саўе.
Дык чаму ж струною-ашуканкай
Не канае сэрца, а пяе?
Звіняць вясёлыя лісты
Пад ветлы шум дажджоў.
О, гэта ранішняе: «Ты!»
Вячэрняе: «Няўжо?»
Які ж удакладніў мастак
Мой лёс на палатне:
О, гэта радаснае: «Так!»
Сумлівае: «О не!»
Два словы: разам, неўпапад!
Нібы з паўзабыцця...
А гэты белы снегапад
I гразь — працяг жыцця?
Ды растае у тумане,
Вяртае дня вярстак,
О, гэта зманлівае: «Не!»
Сардэчнае: «О так!»
Сплыве туман над ярам,
Над быстраю вадой.
А вось — і прыйдзе старасць
З кавенькаю тупой.
Напомніць пра зазімкі
У сцішанай вясне,
Рассыпле фотаздымкі,
Як веерам махне.
I хіба ў нашай волі
Хоць хвілю запыніць?
Яшчэ святла даволі
I нельга не любіць.
Парушым дзень звычайны,
Стандарт свайго жытла.
Яшчэ такой адчайнай
Я ўчора не была.
I покуль снег зляжалы
Вясёлы дождж скубе,
Залётныя,
без жалю
Даверымся сабе!
Раiм наведаць
Як знайсці
