Народ у паэзіі Яўгеніі Янішчыц
Адзін з духоўных настаўнікаў паэтэсы дакладна адзначыў: «З глыбінь народнага жыцця // Увысь ірвалася Янішчыц...» (Н. Гілевіч). Галоўнае для яе — «душу... народную адчуць» («На тралёўцы лесу»), увабраць у сябе каштоўны вопыт людскога жыцця. Слова «народ» не было ва ўяўленні Я. Янішчыц чымсьці абстрактным, яна ўсведамляла сябе часткай вясковага люду, «зямлі ўдоў і сірат», ёй былі ўнутрана блізкія палескія жанчыны, старыя людзі — носьбіты духоўнага багацця краю. Паэтэса прызнавалася: «Калодзеж памяці дзядоў // Быў самы найсалодкі» («Вясло і перавясла»). Яна добра ведала, што «паляшук — народ рахманы» («На тралёўцы лесу»), адчувала «сваю духоўную радню» («Жывём!»). Народ для Я. Янішчыц — не толькі вяскова-сялянская супольнасць, але і значна большае — людская грамада, з'яднаная адзінай гераічнай і трагічнай гісторыяй, спрадвечнымі культурнымі і маральнымі каштоўнасцямі. Яна ўдзячная продкам за тое, што тыя данеслі да нас «родную, цёплую, жывую і непаўторную» мову, услаўляе легендарную веліч беларусаў, іх моц і загартаванасць, гаворыць пра неабходнасць мець пачуццё духоўнай еднасці праз прыналежнасць да агульных традыцый і ідэалаў:
На паверцы стаім, на паверцы,
Растапляючы камень і лёд.
I прасвечваюць нашыя сэрцы
Каліноўскі. Купала. Народ.
«...I прасвечваюць нашыя сэрцы»
Вера ў свой народ і яго лепшы лёс ніколі не пакідала паэтэсу. Яна з упэўненасцю сцвярджала непарушнасць духоўных асноў: «Тут, дзе не скончыцца песня ніколі // I не ўпадзе на калені народ!» («Тут»). Гісторыю роднага краю Я. Янішчыц успрымала як драматычную, суровую, бо чалавек, народ у цэлым вельмі часта рабіліся закладнікамі часу, не мелі ўмоў для нармальнага існавання. Калі ў 80-я гг. прыйшла грамадская перабудова і зноў загаварылі пра сталінскі перыяд, паэтэса была ўзрушана праўдай пра «здзекаў жах» і расправу з таленавітымі сынамі свайго народа. З журбой і гаркотай яна выказалася ў вершы «Над хронікай 30-х гадоў», у той самы час з гневам асуджала людскую подласць, хлусню, гвалт і жорсткасць. Я. Янішчыц разумела, што абдзеленым і пакрыўжаным народ стаўся не толькі праз неспрыяльныя гістарычныя абставіны. У вершы «Аб масе» яна папярэджвае пра страту нацыянальна-духоўнага і маральнага імунітэту:
Якая ж ты народнасць а ці раса,
Што ўжо ідзеш сама сабе на звод?
Мяне само трывожыць слова «маса»,
Якое замяняе ўжо — народ!
Сваю паэзію Я. Янішчыц не ўяўляла адарванай, безадноснай да сучаснага жыцця, людскіх радасцей і трывог, рэальных праблем часу, таму і жыла думкай народнай. Яна прытрымлівалася традыцыйнага, але эстэтычна сутнаснага погляду на паэта, абавязак якога — даражыць бацькоўскай зямлёй і быць неадлучным ад народнага лёсу:
I пакуль дыхае планета,
Не вынішчаецца датла
Душа народа і паэта
У шуме жытняга святла.
«У шуме жытняга святла»
Лепшыя вершы
Вось так узгараецца слова:
Паблізу. Сардэчна. Здаля.
Мы будзем з табою часова —
Праменьчык,
Іскрынка,
Ралля.
Спяшаемся часта дарэмна.
Марудзім на пошласць і зло.
Мы будзем з табою ўзаемна —
Каліна,
Слязіна,
Святло.
Глядзі, як заранка трапеча
Над шапкай зялёнай галля!
Мы будзем з табою навечна —
Карэньчык,
Каменьчык,
Зямля.
Шастае вятрыска па дуброве.
Сонца лістапада — на нулю.
Залатой саломачкі карове
Паўкапешкі шчыра рассцялю.
Покуль будуць частавацца госці
Ды цягнуць расчулены хмялёк,
Занясу Барбосу (ягамосці,
Проша не аб'едзены кусок).
Пойдзе галасей руды і хмуры,
Асівее цішыня двара.
Лаз прыкрыю, каб дурніцы-куры
Не ўпусцілі хіжага тхара.
Стане песні дзіўнай пераборы
Варушыць зрадзелая радня.
Будзе ноч празрыстая. I зоры.
І паўсюль — на свеце! — дабрыня.
Непрадбачна журыцца мой верш,
Ты яго ужо не прачытаеш.
...Як глыбока, Грыша, ты жывеш:
Ні акон, ні вуліцы не маеш!
Развітальнай
доўжыцца шашы.
Эх, якое-не-такое лета!
Светлая дарога ў Дамашы —
У чаканні сына. I паэта.
Ты ў якой быліннай старане?
Шлях дажджом палынным акрапіла
Мо з сівой гісторыі Шыпіла
Ці Ігнат Буйніцкі скажа мне?
Горкі вецер. Вечаровы дым.
Смех звініць дзіцячы, як шумёлы.
...Здрыгануся: воблікам тваім
Кропелька твая бяжыць са школы.
Ясельда. I кладачка, як прасла,
Зоўнае зязюліна «ку-ку».
Молада. Зажурана. I ясна.
Ціха, бы ў таежным тупіку.
Дзесьці спее сонная залева
I чакае лодачка вясла.
Берагам пакатым ходзіць Ева —
Заатэхнік нашага сяла.
Вішня ў квеце, цененькае дрэва
Да смугі — адкрытае вясне.
Жэўжыкі гукаюць: «Калалева!»
Каралева? А чаму ж і не!
Гэй, дружочкі, хто аклікне Еву,
Хто пашле сардэчны ёй прывет?
Ані вецярочка, ні павеву...
Ападае сам вішнёвы цвет.
I кожны дзень — гарачы вырай
Здзіўленняў, радасці, клапот.
Так я іду на голас ліры,
Дзе ўсё — фантазія, палёт.
Які зайздросны свет паэта —
З нябачных промняў вобраз ткаць,
I — заміраць на схіле лета,
I ў вольным слове ўваскрасаць!
Яшчэ світаюць і лунаюць
Сузор'і вернасці ў палях.
Няхай грамы ператрасаюць,
Пераварочваюць мой шлях.
Але гудзе любові крылле,
Шчаслівы славячы прыгнёт.
Жыццё маё, і там, на схіле,
Ты ўсё — загадкавы палёт.
I прыйдуць іншыя, другія,
I нібы вясновы — хлыне хор.
Ды ў час глыбокай настальгіі
Ёсць сэрцу спеўнаму дакор:
Там, у палоне шчаснай мукі,
Дзе шлях паэта не відзён,
Я ноч растрачвала на гукі
І на радкі — праменні дзён.
Але — ізноў! — ратункам рання
Любоў і песня на зямлі.
Ва ўсе часы — ад запытання
Да апраўдання мы жылі.
I прыйдуць іншыя... Ўзаемна
Уславім дзён сэрцабіццё.
Пара мне знаць, што недарэмна
Па кроплі траціцца жыццё!
Вось і пажата наша поле,
Аціхлі спеву каласы.
...Мы пасядзім з табой, саколе,
Як і ў мінулыя часы.
На шлях няроўны азірнуся
I на удачу — мімаходзь...
Ты не паддайся чорнай скрусе,
Капрызам веку не дагодзь!
Сягоння — ўзлёт, а заўтра ціша
I крылы складзены стырна.
Але прыслухайся, як дыша
I як пяе душы струна.
Адна яна! Адна — да болю,
Да азарэння, да слязы!
I каласіцца наша поле,
Як і ў харошыя часы.
Позірк пяшчотны злаўлю,
Светлы, нібы ад пшаніцы:
— Хочаш, пярсцёнак куплю,
Хочаш — вазьму завушніцы.
Ты клапаціўся дарма:
Вока на цацкі не мела.
Столькі мне год, што й сама
Я абдарыць бы хацела.
Як зажуруся ў жыцці —
Хоць бы маленькую ўцеху!
А да цябе — не дайсці,
А да цябе — не даехаць.
Ты мой заступнік адзін.
Высахлі слёзы. Не плачу.
Дык хоць у сне пакладзі
Рукі на лоб мой гарачы.
За высокай кручаю-гарою —
Крылы недасяжныя твае.
Дык чаму ж нацятаю струною
Не рыдае сэрца, а пяе?
Я яго аб гора разбівала,
Аб чужыя душы-камяні.
I цябе гадамі забывала,
Памінала — Божа барані!
Так жыву, бы з вечара да ранку,
Дзе гнязда і птушка не саўе.
Дык чаму ж струною-ашуканкай
Не канае сэрца, а пяе?
Звіняць вясёлыя лісты
Пад ветлы шум дажджоў.
О, гэта ранішняе: «Ты!»
Вячэрняе: «Няўжо?»
Які ж удакладніў мастак
Мой лёс на палатне:
О, гэта радаснае: «Так!»
Сумлівае: «О не!»
Два словы: разам, неўпапад!
Нібы з паўзабыцця...
А гэты белы снегапад
I гразь — працяг жыцця?
Ды растае у тумане,
Вяртае дня вярстак,
О, гэта зманлівае: «Не!»
Сардэчнае: «О так!»
Сплыве туман над ярам,
Над быстраю вадой.
А вось — і прыйдзе старасць
З кавенькаю тупой.
Напомніць пра зазімкі
У сцішанай вясне,
Рассыпле фотаздымкі,
Як веерам махне.
I хіба ў нашай волі
Хоць хвілю запыніць?
Яшчэ святла даволі
I нельга не любіць.
Парушым дзень звычайны,
Стандарт свайго жытла.
Яшчэ такой адчайнай
Я ўчора не была.
I покуль снег зляжалы
Вясёлы дождж скубе,
Залётныя,
без жалю
Даверымся сабе!
Раiм наведаць
Як знайсці
